Hiểu Rõ Về Sa Tế: Nguyên Gốc Và Cách Sử Dụng Trong Nấu Ăn

Sa tế là gì?

Sa tế là một loại nước mắm được sản xuất từ thịt hoặc xương của các loài cá hoặc động vật biển khác. Quá trình sản xuất sa tế bao gồm việc ủ thực phẩm này trong muối hoặc các chất thảo dược trong một thời gian dài, tạo ra một chất lỏng có hương vị đậm đà, mặn mà.

Sa tế là một nguyên liệu phổ biến trong nhiều món ăn Á Đông, đặc biệt là trong ẩm thực Việt Nam, Trung Quốc, Thái Lan và một số quốc gia khác trong khu vực.

Nó thường được sử dụng để làm gia vị cho nhiều món canh, súp, sốt và một số món ăn khác. Hương vị của sa tế có thể rất mạnh mẽ, do đó, cần phải sử dụng một lượng nhỏ và điều chỉnh theo khẩu vị riêng của mỗi người khi sử dụng.

Sa tế làm từ gì

Sa tế (hoặc xà tế) là một loại gia vị có nguồn gốc từ Trung Quốc và thường được sử dụng trong nhiều món ăn Á Đông. Sa tế được làm từ các thành phần chính sau: ớt, gừng, tỏi, dầu ăn, tôm khô, ...

Những thành phần này được xay nhuyễn hoặc nghiền nhỏ, sau đó trộn lẫn với nhau để tạo thành một hỗn hợp sa tế. Một số loại sa tế còn có thể bao gồm các thành phần bổ sung như tiêu, muối và các loại gia vị khác tùy theo công thức cụ thể của từng loại sa tế.

Nguồn gốc của sa tế

Được biết, Sa tế ban đầu xuất hiện tại hai quốc gia: Ấn Độ và Trung Quốc. Loại sa tế có nguyên liệu chính có nguồn gốc từ Ấn Độ được cho là phát triển từ người Mã Lai trong nước này.

Còn loại sa tế ở Trung Quốc thì có nguồn gốc từ loại sa tế Shacha với các thành phần chính như dầu đậu nành, tỏi, hành tây, ớt, cá và tôm khô, thường được sử dụng phổ biến ở các vùng Phúc Kiến và Triều Châu.

Nhờ sự xuất hiện của sa tế, các món nướng và món lẩu trở nên hấp dẫn hơn, đậm đà hương vị và đẹp mắt hơn.

Chính vì lý do này, sa tế đã từng bước trở nên phổ biến và trở thành một loại gia vị thông dụng tại nhiều quốc gia trên thế giới, bao gồm Singapore, Indonesia, Việt Nam, Hàn Quốc và nhiều nơi khác.

Có bao nhiêu loại sa tế?

Sa tế khô

Sa tế khô được tạo ra bằng cách trộn tôm khô với ớt khô và dầu ăn, tạo nên một phần nước sóng sánh, hấp dẫn và đậm đà gia vị. Điểm đặc biệt của loại sa tế này nằm ở mùi hương đặc trưng của tôm khô, kết hợp với chút vị cay ngọt nhẹ, mang lại sự kích thích cho vị giác.

Sa tế sò điệp

Sa tế sò điệp là một loại gia vị được làm từ ớt, gừng, tỏi, dầu ăn và sò điệp khô. Gia vị này có nguồn gốc từ ẩm thực Trung Quốc và thường được sử dụng để tạo hương vị cay nóng và thơm ngon cho các món ăn. Sa tế sò điệp thường có hình dạng mịn và màu đỏ tươi.

Đặc biệt, sò điệp được sử dụng như một nguyên liệu chính để tạo ra hương vị đặc trưng của loại sa tế này. Cách làm gồm việc ủ sò điệp cùng với các thành phần khác trong một thời gian dài để tạo ra hương vị đặc trưng và cân đối.

Sa tế chay

Sa tế chay là một loại gia vị được tạo ra dành cho người ăn chay hoặc người muốn tránh thịt. Khác với các loại sa tế truyền thống, sa tế chay không chứa các thành phần từ thịt hoặc hải sản. Thay vào đó, nó được làm từ các nguyên liệu thực vật.

Sa tế chay thường bao gồm các nguyên liệu như ớt, gừng, tỏi, dầu ăn, và các loại gia vị thực vật khác. Thay vì sử dụng tôm khô hoặc các sản phẩm động vật biển, có thể được sử dụng các thay thế thực vật hoặc các loại gia vị tương tự.

Sa tế tôm

Mùi hương của sa tế tôm rất đặc trưng và phong phú. Để tạo ra loại gia vị này, người ta sử dụng tôm khô, ớt và dầu ăn. Tôm khô mang lại một hương vị đậm đà, hòa quyện với mùi ớt cay mạnh mẽ.

Điều này tạo ra một hương thơm độc đáo, kích thích vị giác từ cái nhìn đầu tiên. Nấu ăn với sa tế tôm thường mang lại một hương vị độc đáo và phong cách riêng biệt cho món ăn. Không chỉ tạo nên hương vị mạnh mẽ và cay nồng, sa tế tôm còn mang lại một lớp độ sâu và đa dạng cho các món ăn.

Sa tế ớt

Sa tế ớt là một loại gia vị có nguồn gốc từ ẩm thực Trung Quốc. Đây là một trong những loại sa tế phổ biến nhất và thường được sử dụng để tạo ra hương vị cay nóng và thơm ngon cho các món ăn.

Sa tế ớt thường có màu đỏ rực, tươi sáng. Màu sắc tươi này tạo nên một sự bắt mắt và cũng thường gợi lên hình ảnh về một hương vị cay nóng. 

Công dụng của sa tế

Sa tế là gia vị giúp tạo màu

Sa tế thường được làm từ các thành phần như tôm khô và ớt cay. Tôm khô có màu đỏ tươi tự nhiên, trong khi ớt cay cũng có màu đỏ. Khi kết hợp, các thành phần này đóng góp vào màu sắc tổng thể của sa tế. Trong quá trình chế biến, các phản ứng hóa học có thể xảy ra giữa các thành phần của sa tế. Điều này có thể làm tăng độ sâu và độ đậm của màu sắc.

Khi sa tế được kết hợp với các nguyên liệu khác trong quá trình nấu ăn, màu sắc của nó có thể lan tỏa và thấm vào các thành phần khác trong món ăn, tạo nên một màu sắc thống nhất.

Một số loại sa tế được chế biến một cách tự nhiên và không chứa chất tạo màu nhân tạo. Do đó, màu sắc của nó phụ thuộc hoàn toàn vào các nguyên liệu tự nhiên được sử dụng.

Sa tế giúp dậy mùi

Sa tế chứa các hợp chất hóa học có khả năng kích thích các tế bào mùi trong mũi. Các hợp chất này có thể kích thích các receptor trong mũi gửi tín hiệu đến hệ thống thần kinh, tạo ra cảm giác mùi cay và thơm ngon đặc trưng của sa tế.

Capsaicin là một hợp chất có mặt trong các loại ớt, và nó là nguyên nhân chính tạo ra cảm giác cay. Capsaicin tương tác với các receptor đặc biệt trong lưỡi và mũi, tạo ra cảm giác cay nóng. Ngoài việc tạo ra mùi thơm, sa tế cũng có thể kích thích các vị giác khác nhau, tùy thuộc vào cách sử dụng và loại sa tế cụ thể. 

Sa tế giúp gia tăng vị cay và đậm đà của món ăn

Sa tế cung cấp một lượng lớn các hương vị đặc trưng, do các thành phần như gừng, tỏi, và các loại gia vị khác. Điều này gia tăng sự phong phú của mùi vị trong món ăn.

Capsaicin (được tìm thấy trong các trái ớt) tương tác với các receptor đặc biệt trong lưỡi và mũi, tạo ra cảm giác cay nóng. Cảm giác cay của sa tế có thể kích thích các tuyến nước miệng tiết ra nhiều dịch, làm tăng sự ẩm ướt trong miệng và làm tôn lên hương vị của món ăn.

Khi được sử dụng trong quá trình nấu nướng, sa tế có thể tạo lớp vỏ hoặc phủ một lớp gia vị lên bề mặt thực phẩm, tăng cường hương vị và màu sắc của món ăn.

Cách làm sa tế

Cách làm sa tế đơn giản tại nhà

Nguyên liệu:

50g tôm khô
30g ớt cay khô (hoặc theo khẩu vị, tùy chỉnh lượng ớt theo mức độ cay bạn mong muốn)
2-3 tép tỏi
2 thìa canh dầu mè (hoặc dầu ăn)
1/2 thìa canh muối
1 thìa canh đường
Nước sôi

Cách làm:

- Chuẩn bị nguyên liệu: Đầu tiên, hãy ngâm tôm khô trong nước nóng khoảng 15-20 phút cho đến khi chúng mềm hơn. Sau đó, vớt tôm ra, để nguội, bóc vỏ và loại bỏ phần đầu và đuôi. Tiếp theo, ngâm ớt cay khô trong nước sôi khoảng 15-20 phút. Sau đó, cắt hẹp phần cuống và lấy hạt bên trong.

- Xay nhuyễn tôm và ớt: Sử dụng một máy xay nhuyễn hoặc máy xay sinh tố, xay nhuyễn tôm đã nguội và ớt cay. Thêm tỏi vào và xay tiếp cho đến khi tạo ra một pasta mịn.

- Chế biến sa tế: Trên một chảo, đun nóng dầu mè hoặc dầu ăn. Sau đó, thêm pasta tôm-ớt-tỏi vào chảo và chảo đảo đều trong vài phút cho đến khi hỗn hợp có màu đỏ rực và phát ra mùi thơm.

- Thêm gia vị và điều chỉnh khẩu vị: Thêm muối và đường vào chảo và khuấy đều. Nếu bạn muốn sa tế cay hơn, bạn có thể thêm thêm ớt cay hoặc gia vị theo sở thích cá nhân.

- Ngắt lửa và để nguội: Khi hỗn hợp đã hoàn toàn kết hợp và có mùi thơm đặc trưng, hãy tắt bếp và để sa tế nguội.

- Đổ vào lọ và bảo quản: Đổ sa tế vào lọ sạch và kín, sau đó đậy nắp. Bạn có thể bảo quản sa tế trong tủ lạnh để sử dụng trong thời gian dài.

Cách bảo quản sa tế tốt nhất

Để bảo quản sa tế tốt nhất và giữ cho nó có thể sử dụng trong thời gian dài, bạn cần tuân thủ các bước sau:

- Đóng kín lọ hoặc hộp chứa: Sau khi làm sa tế, hãy đổ nó vào lọ sạch và kín, hoặc hộp chứa thích hợp. Đảm bảo nắp hoặc lắc chặt để ngăn không khí và ẩm độ từ bên ngoài xâm nhập vào.

- Bảo quản trong tủ lạnh: Sa tế có thể được bảo quản trong tủ lạnh để kéo dài thời hạn sử dụng. Nhiệt độ thấp và môi trường khô giúp ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn và mục tiêu.

- Sử dụng thìa sạch và khô: Khi sử dụng sa tế, hãy sử dụng thìa sạch và khô để lấy lượng cần thiết. Tránh tiếp xúc trực tiếp bằng tay hoặc thìa ẩm.

- Không tiếp xúc với nước: Tránh tiếp xúc sa tế với nước hoặc độ ẩm. Điều này có thể gây ẩm mốc và giảm thời gian bảo quản của nó.

- Kiểm tra thường xuyên: Hãy kiểm tra sa tế định kỳ để đảm bảo rằng không có dấu hiệu nấm mốc, mùi lạ hoặc sự thay đổi màu sắc. Nếu thấy bất kỳ điều gì bất thường, hãy loại bỏ sản phẩm.

- Làm khô thêm (tùy chọn): Nếu bạn muốn tăng thời gian bảo quản, bạn có thể thêm một lớp dầu trên mặt sa tế sau khi đổ vào lọ. Điều này giúp ngăn không khí tiếp xúc trực tiếp với bề mặt.

Nếu tuân thủ các bước trên, sa tế có thể được bảo quản trong tủ lạnh trong khoảng từ vài tháng đến một năm.

Biên Tập: Lê Trang